Opzoek naar de Fontein van de Eeuwige Jeugd? Misschien is deze dichterbij dan je denkt…

De Fontein of Bron der jeugd is een legendarische waterbron. Wie ervan gedronken heeft, wordt weer jong. Maar in plaats van opzoek te gaan naar die verborgen Bron buiten jezelf…zou ‘ie wel eens dichterbij kunnen zijn als dat je tot nu toe dacht…

Wat hebben je darmbacteriën met de Eeuwige Jeugd te maken?

Toen Elie Metchnikoff 50 jaar werd in 1895, bekroop hem steeds meer de angst van het ouder worden. Dit resulteerde deze Russische Nobelprijs winnende wetenschapper en een van de grondleggers van de immunologie, een switch maakte van de immunologie naar gerontologie – een term die hij bedacht.

Hij was gefascineerd door de rol die darmbacteriën spelen bij gezondheid en ziekte en suggereerde dat mensen uit delen van Oost-Europa langer leefden omdat ze veel gefermenteerd voedsel aten dat melkzuurbacteriën bevat.

Hoewel populair in die tijd, werd deze theorie die darmmicroben in verband brengt met gezond ouder worden tot voor kort grotendeels genegeerd door wetenschappers. We erkennen nu het belang dat de biljoenen bacteriën, bekend als het darmmicrobioom, hebben bij het reguleren van gezondheid en ziekte.

Het microbioom verandert met de leeftijd

Het bewijs stapelt zich al bijna tien jaar op dat de samenstelling van het microbioom verandert met de leeftijd. In 2012 toonde onderzoek door mijn collega’s van University College Cork aan dat diversiteit in het microbioom verband hield met gezondheidsresultaten op latere leeftijd, waaronder kwetsbaarheid. Maar we wisten nog niet veel over het effect van het microbioom op hersenveroudering.

In 2017 hebben we de ideeën van Metchnikoff opnieuw bekeken door ze in de context van hersenveroudering te plaatsen. Zo hebben we aangetoond dat veroudering veranderingen in de microbiota en het immuunsysteem veroorzaakte en dat dit geassocieerd was met cognitieve achteruitgang en angst.

Deze studie toonde echter alleen een verband tussen veroudering en deze factoren. Het bewees niet dat het een het ander veroorzaakte.

Inuline voor een gezonde darmflora

In een volgende studie gingen we een stap verder door aan te tonen dat een darmflora-gericht dieet verrijkt met het prebiotische inuline (een prebioticum dat de gunstige bacteriën in de darm voedt) de effecten van veroudering in de hersenen van muizen van middelbare leeftijd zou kunnen verminderen. Toch was het nog steeds niet duidelijk of de darmflora zelf de vertraging van de hersenveroudering veroorzaakte.

In onze laatste studie laten we zien dat door het microbioom van jonge muizen te nemen en ze in oude muizen te transplanteren, veel van de effecten van veroudering op leer- en geheugen- en immuunstoornissen kunnen worden teruggedraaid. Met behulp van een doolhof toonden we aan dat deze fecale darmflora-transplantatie van jonge naar oude muizen ertoe leidde dat de oude muizen sneller een verborgen platform vonden.

Immuunverbinding

Veroudering gaat gepaard met een toename van ontstekingen in het lichaam, inclusief de hersenen. Het is duidelijk dat immuunprocessen een sleutelrol spelen bij hersenveroudering, met een groeiende nadruk op de rol van een specifieke immuuncel: de microglia.

Microgliacellen zijn zeer kleine structuren die verspreid voorkomen in de weefsels van de hersenen en het ruggenmerg. Microglia bestaat uit gliacellen die een belangrijke rol spelen in het afweersysteem van het centraal zenuwstelsel.

Ironisch genoeg is dit dezelfde klasse cellen die Metchnikoff aan het eind van de 19e eeuw onder de microscoop visualiseerde, zij het in andere weefsels. We weten nu ook dat de activering van deze cellen constant wordt gereguleerd door het darmmicrobioom.

Dus het volgende deel van de puzzel was om te zien of de negatieve effecten van veroudering op de immuniteit ook omkeerbaar zijn door de darmflora van jonge muizen naar oude te transplanteren. Veel van de ontstekingen waren daarna inderdaad verminderd.

Ten slotte toonden we aan dat chemicaliën in een deel van de hersenen dat betrokken is bij leren en geheugen (de hippocampus) meer lijken op die van jonge muizen na de darmflora-transplantatie. Onze resultaten laten onomstotelijk zien dat het microbioom belangrijk is voor een gezond brein op oudere leeftijd.

Het geheim van veroudering

Was Metchnikoffs stap van de immunologie voorbarig om de geheimen van veroudering te begrijpen? De relatieve bijdrage van de immuunveranderingen die worden waargenomen bij muizen die jonge microbiota (darmflora) krijgen, aan de algehele verjongingseffecten, verdient inderdaad nader onderzoek. Maar er blijven twee grote vragen over:

1. Wat zijn de exacte mechanismen die in het spel zijn?
2. En kunnen we deze opmerkelijke bevindingen vertalen naar mensen?

Muizen zijn geen mensen

Werken met een gecontroleerde situatie van muizen – die zeer gedefinieerde genetica, diëten en microbioom hebben – is heel anders dan kijken naar mensen. We moeten oppassen dat we deze bevindingen niet overschatten. We pleiten niet voor fecale transplantaties voor mensen die hun hersenen willen verjongen.

In plaats daarvan wijzen deze studies op een toekomst waarin de nadruk zal liggen op microbiota-gerichte dieet- of op bacteriën gebaseerde behandelingen die een optimale darmgezondheid en immuniteit zullen bevorderen om de hersenen jong en gezond te houden. Dergelijke strategieën zullen inderdaad een smakelijker elixer zijn.

Geheim van de fontein van de eeuwige jeugd

De algemene principes van Metchnikoff lijken correct te zijn: het beschermen van je darmmicroben kan het geheim zijn van de fontein van de jeugd. Met de vooruitgang in de gezondheidszorg is de levensduur aanzienlijk toegenomen.

En hoewel we het verstrijken van de tijd niet kunnen stoppen, kunnen we behandelingen ontwikkelen die onze hersenen beschermen tegen achteruitgang en we hebben meer dan een onderbuikgevoel dat gericht is op het microbioom.

Er is echter nog veel werk nodig om beter te begrijpen hoe darmmicroben sommige kenmerken van een ouder wordend brein kunnen terugspoelen.

Note: in het Collageen kookboek is er een hoofdstuk gewijd aan het functioneren van onze darmen, de gezondheid van het microbioom en hoe dit in verband staat met onze huid en de aanmaak van collageen.